VI wieków historii. Zbuczyn 1418-2018

Z ogromną przyjemnością przedstawiamy kolejną grę wydaną przez stowarzyszenie tutajteraz. Tym razem tłem rozgrywki jest historia Zbuczyna i okolicznych miejscowości. Gra została opracowana z okazji 600 lecia miejscowości i parafii Zbuczyn obchodzonego w 2018 roku.

Gra jest bezpłatnie dostępna w Gminnym Ośrodku Kultury w Zbuczynie.

Można ją również pobrać tutaj

Zbuczyn karty_awers i rewers z obrysem A4

Instrukcja do gry znajduje się pod tym linkiem

Zbuczyn_instrukcja 139x139mm

Gra została wydana przez stowarzyszenie tutajteraz w partnerstwie z Urzędem Gminy Zbuczyn oraz Gminnym Ośrodkiem Kultury w Zbuczynie.

Wydanie gry zostało dofinansowane ze środków Fundacji PZU

Autorzy gry: Agnieszka Janiszewska i Rafał Boruta

Opracowanie graficzne: Renata Orzeszek – Bez Szablonu

Kilka słów historii

Oddajemy w Wasze ręce grę opartą na historii gminy Zbuczyn. Są to podstawowe fakty z dziejów różnych wsi z terenu gminy. Nie wyczerpaliśmy całego bogactwa ciekawostek, wspaniałych i pokrzepiających osobistych historii mieszkańców i dorobku wspólnoty. Dlatego też liczymy, że gra będzie iskrą, która zapali Was do poszukiwań regionalnych informacji zarówno współczesnych jak i tych z dawnych dziejów. Na kartach staraliśmy się przedstawić jak najwięcej różnych miejscowości z terenu gminy nie ograniczając się jedynie do tej w której siedzibę ma urząd gminny.

Zgodnie z jedną z legend nazwa Zbuczyn pochodzi od słowa zbójcy. Na terenach gdzie obecnie znajduje się Zbuczyn, rósł niegdyś gęsty las, w którym kryło się wielu zbójów napadających na podróżnych. Stąd miała wypłynąć nazwa Zbójczyn, którą z czasem uproszczono na Zbuczyn. Według innych badaczy lokalnej historii nazwa związana jest z istnieniem bardzo rozległych lasów, porośniętych bukami, czyli buczyn.

Pierwsza historyczna wzmianka o Zbuczynie występuje w 1418 r. w dokumencie wystawionym w Lublinie przez biskupa krakowskiego Wojciecha Jastrzębca. W dokumencie znajdujemy zapis o powtórnej erekcji tej parafii. Wniosek jest prosty. Skoro to powtórne ustanowienie parafii, historia Zbuczyna zaczęła się znacznie wcześniej. Fundatorem pierwszego kościoła pod wezwaniem św. Stanisława Biskupa Krakowskiego został Władysław Jagiełło, natomiast funkcję plebana w Zbuczynie sprawował Rosław. Obecny murowany kościół zaczęto budować w 1880 r. Nowo wybudowany kościół w stylu neobarokowo-toskańskim konsekrował w 1906 r. biskup Franciszek Jaczewski. Autorem obrazów w kościele jest Józef Buchbinder – młody malarz pochodzenia żydowskiego z Mordów, który odbył studia we Włoszech. Już w czasach panowania Władysława Jagiełły Zbuczyn stanowił ważny ośrodek komunikacyjny, przez który biegła w 1430 r. jedna z dróg na trasie północ-południe, tzw. Cielemęcka, która prowadziła przez Łuków-Zbuczyn-Cielemęcz-Pruszyn-Węgrów. Z uwagi, że Zbuczyn był położony w bardzo dobrym miejscu, za sprawą dzierżawcy J. Zalewskiego w 1658 r. uzyskał od króla Jana Kazimierza przywilej ustanawiający targi niedzielne. Targi co tydzień przyciągały z okolicznych miejscowości gospodarzy i rzemieślników. Istnieje niepewność co do miejskich tradycji Zbuczyna. Wielu jest przekonanych, że Zbuczyn posiadał niegdyś prawa miejskie. Jednak nie zachował się żaden dokument, w którym byłby zapisany ów fakt. Mamy jedynie dostęp do dekretu wydanego przez króla Augusta III Sasa, który 11 października 1750 r. ustanowił Zbuczyn wsią.

Głównym zajęciem mieszkańców była praca na roli, handel i rzemiosło. Jednak kilku mieszkańców szczególnie zasłużyło się dla rozwoju nauki. Na przykład w spisie studentów Akademii Krakowskiej widnieje nazwisko żaka Grzegorza syna Wawrzyńca ze Zbuczyna, który został zapisany w poczet studentów tej uczelni w 1500 r. W późniejszych latach Kazimierz Chromiński ze wsi Chromna położył duże zasługi w propagowaniu polskiego piśmiennictwa epoki Oświecenia. Po ukończeniu szkoły w Warszawie, podjął pracę w Bibliotece Załuskich nad Słownikiem pisarzy polskich. Przed śmiercią Chromiński cały swój majątek zapisał w testamencie na cele dobroczynne, a księgozbiór liczący około 3 000 tomów przekazał Bibliotece Publicznej w Warszawie.

Tereny Zbuczyna i okolicznych wsi w XIV w. stanowiły pogranicze i z tego powodu należały do szczególnie niebezpiecznych, często najeżdżanych przez plemiona Prusów, Jadźwingów, potem Litwinów, Tatarów i Rusinów. Najazdy obcych sprawiły, że teren był słabo zaludniony. Dotkliwe najazdy zatrzymał w 1278 r. książę Leszek Czarny zadając klęskę plemionom jaćwieskim w bitwie pod Łukowem lub Zalesiem.

W późniejszych wiekach mieszkańcy Zbuczyna niejednokrotnie wykazali się męstwem i czynnie uczestniczyli w wielu narodowych zrywach niepodległościowych. W XVIII w. w insurekcji kościuszkowskiej (1794 r.) Zbuczyn stanowił ważne ogniowo w obronie Warszawy i Podlasia przed armią rosyjską. Aktywną działalność niepodległościową mieszkańcy Zbuczyna zapisali w trakcie Powstania Styczniowego 1863 r., po upadku którego wielu powstańców zapłaciło wysoką cenę – przymusowe roboty i zsyłkę na Syberię. Podczas II wojny światowej w nocy z 28 na 29 lutego 1944 roku na terenie gminy Zbuczyn w okolicach  wsi Borki-Kosy 110 żołnierzy AK Obwodu Siedlce brało udział w akcji wysadzenia niemieckiego pociągu.

Gmina Zbuczyn to wiele miejscowości, z których każda ma ciekawą historię. Warto wspomnieć chociażby o Krzesku. Krzesk stał się sławny na całą Polskę, kiedy kręcono tutaj film „Wrota Europy” o wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku. Dzięki filmowi wszyscy mogli obejrzeć dwór w Krzesku, którym włada przedstawiciel rodziny Ścibor–Marchockich, dawnych właścicieli majątku. Wybudowany na początku XIX wieku dwór w Krzesku jest jednym z najciekawszych zabytków na terenie gminy Zbuczyn. Znajduje się też w Krzesku zabytek wielokrotnie starszy. Są to pozostałości wczesnośredniowiecznego grodu z Krzeska – Królowej Niwy. Najdawniejszymi śladami, pochodzącymi sprzed półtora tysiąca lat są groby i kurhany będące miejscem pochówku. Nazwa miejscowości pojawiła się w źródłach pisanych na przełomie XV i XVI w., pisana jako „Vola Krzeszka dicta Krolyova Nyva”, „Krolova Nyva” oraz „Crzesko Crolowa Nyva”.

Kolejną gminną ciekawostką jest lapidarium geologiczne w Wólce Kamiennej. Wieś słynie z głazów narzutowych, przyniesionych tu ze Skandynawii przez lodowiec około 140 tysięcy lat temu. Szczególnie cenny jest ważący przeszło 100 ton – granit z rodzaju rapakiwi. We wsi powołano Stowarzyszenie Rapakiwi. Jego członkowie szukali w całej okolicy interesujących głazów, które następnie były przewożone na plac przy świetlicy wiejskiej. W ten sposób powstało lapidarium. Można w nim podziwiać ponad 30 kamieni. Największy w kolekcji jest – ważący 12 ton – okaz granitu vemhaa.

Wiele tych faktów znalazło się na kartach gry. Jednak nie wszystko udało się tu zamieścić, szczególnie jeśli dotyczyło to mniejszych miejscowości czy mniej znanych historii rodzinnych. Z pewnością otwiera to drogę do poszukiwań i poznawania lokalnej małej ojczyzny.

Podziękowania dla: dr. Wiesława Charczuka (historyka, regionalisty ) – głównego konsultanta merytorycznego, Tomasza Borkowskiego, Mieczysława Kalickiego, Ewy Jurkowskiej, proboszczowi ks. Stanisławowi Chodźko – za udostępnienie obrazu Sacra Conversatione ze Św. Stanisławem do dokumentacji fotograficznej (Parafia Św. Stanisława MB i Aniołów Stróżów w Zbuczynie).

Podczas opracowywania gry korzystaliśmy z bogatej literatury historycznej autorstwa: dr. Wiesława Charczuka, Krzysztofa Koziestańskiego, Piotra Dyczka, Joanny Kalagi, Mieczysława Kalickiego.